Είναι και Συνείδηση, Γνώση και Αλήθεια

εκδόσεις Γκούτεμπεργκ, 1986

Στο βιβλίο αυτό πραγματεύομαι σημαντικά φιλοσοφικά θέματα και για τη σύγχρονη σκέψη, όπως είναι το θέμα του κοινωνικού (ιστορικού) ντετερμινισμού, το σύνθετο και δύσκολο πρόβλημα της αλήθειας, η διαλεκτική κοινωνικού είναι και κοινωνικής συνείδησης - σε μια αντίληyη της κοινωνικής πραγματικότητας που περικλείνει οργανικά αυτές τις δυο συνιστώσες, με αναφορές στο θέμα της ηθικής συνείδησης, αλλά και της καθημερινής και επιστημονικής συνείδησης (σκέψης) και με αναλύσεις στο θέμα της ταξικής συνείδησης και στο θέμα της σοσιαλιστικής συνείδησης, ιδωμένης στην ιστορική της εξέλιξη και έκφραση, με τις διάφορες παραλλαγές της.

Στο βιβλίο αυτό επιχειρώ να δοκιμάσω μια σύγχρονη μαρξιστική προσέγγιση του θέματος. Γι' αυτό, στην εξέταση του θέματος βασίζομαι και στις νεότερες κατακτήσεις της επιστημονικής έρευνας και του φιλοσοφικού στοχασμού, καθώς και στη συνολική εμπειρία του αιώνα μας σε ότι αφορά τη σχέση κοινωνικών ιδεών και ανθρώπινης και κοινωνικής πράξης. Τη διαλεκτική αυτής της σχέσης και τις εσωτερικές της εντάσεις την παρακολουθώ ειδικότερα στο κεφάλαιο με τον τίτλο Μαρξιστικός ουμανισμός και ταξική πάλη.

Το βιβλίο αυτό ήταν το καταστάλαγμα πολύχρονης ερευνητικής αλλά και ακαδημαϊκής ενασχόλησής μου με το θέμα. Σ' αυτό επιχειρείται (πιστεύω, με επιτυχία) η προσέγγιση του πολυσύνθετου θέματος κατά τρόπο που να καθίσταται δυνατή η πολύπλευρη επιστημονική θεμελίωση των θεωρητικών μου θέσεων και συμπερασμάτων.

Στο πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου επιχειρείται η διαλεκτική υπέρβαση της άποψης που ταυτίζει την έννοια του ντετερμινισμού με την έννοια της αιτιοκρατίας χωρίς ν απορρίπτεται η έννοια του ντετερμινισμού και η χρησιμότητά της ως σημαντικού διανοητικού φιλοσοφικού – επιστημονικού εργαλείου. Για μένα ο ντετερμινισμός είναι η άποψη ότι κάθε φαινόμενο (φυσικό, κοινωνικό, ψυχικό) είναι καθορισμένο από τις συνθήκες που το παράγουν, από τη φύση και τη δομή του... Αυτή η αντίληyη επιτρέπει την ένταξη στον όρο κοινωνική πραγματικότητα όχι μόνο των υλικών, αλλά και των πνευματικών συντελεστών που τη συναποτελούν. Είναι και συνείδηση σ' αυτή την αντίληyη συνιστούν λειτουργικούς συντελεστές της εκάστοτε κοινωνικής πραγματικότητας της εκάστοτε κοινωνίας.

Είναι προφανής η ιδιαίτερη αξία αυτής της άποyης όχι μόνο για την κοινωνική φιλοσοφία, αλλά και για την κοινωνιολογία. Όμως, δεν είναι δυνατό στο σύντομο αυτό σημείωμα να παρουσιάσω αναλυτικά την παραγωγική ερευνητική σημασία της με προεκτάσεις και στην πρακτική αντιμετώπιση των κοινωνικών προβλημάτων.

Στα άλλα κεφάλαια εξειδικεύεται αυτή η άποψη με τις προσεγγίσεις στο πρόβλημα της αλήθειας (δεύτερο κεφάλαιο), στην ανάπτυξη της σχέσης κοινωνικού είναι και κοινωνικής συνείδησης, συμπεριλαμβανομένης και της ηθικής συνείδησης (τρίτο κεφάλαιο), στην ανάπτυξη και ανάλυση της ιδεολογίας και ταξικής συνείδησης, ιδεολογίας και θεωρίας (τέταρτο κεφάλαιο), σχέσης στην εξειδικευμένη ανάπτυξη με κοινωνιολογικές αναφορές του προβλήματος της σοσιαλιστικής συνείδησης(πέμπτο κεφάλαιο) καθώς και στο εξαιρετικό δύσκολο θέμα, από την άποψη της θεωρητικής του θεμελίωσης, της σχέσης μαρξιστικού ανθρωπισμού και ταξικής πάλης (έκτο κεφάλαιο).